การจัดการกับอาการปวดหลัง

อาการปวดหลัง Low back pain

        อาการปวดหลังเป็นอาการหนึ่งที่เป็นกันบ่อยๆ ประมาณ 4/5ของผู้ใหญ่จะเกิดอาการปวดหลัง ซึ่งอาจจะมากบ้างน้อยบ้างขึ้นกับความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ และการดูแลตัวเอง ผู้ที่มีอาการปวดหลังร้อยละ50จะหายภายใน 2 สัปดาห์ ร้อยละ90 จะหายภายใน 3 เดือน จะพบผู้ป่วยร้อยละ 5-10ที่จะเป็นโรคปวดเรื้อรัง การที่มีอาการปวดหลังไม่ได้หมายความว่าจะมีการทำลายเนื้อเยื่อของร่างกาย การปวดหลังเป็นเพียงเกิดการอักเสบขึ้นที่โครงสร้างของหลัง อาการที่สำคัญที่แสดงว่าเส้นประสาทถูกทำลายและต้องพบแพทย์โดยด่วนได้แก่

• กลั้นปัสสาวะหรืออุจาระไม่อยู่
• อ่อนแรงของขา

 บทความนี้จะกล่าวถึงกลไกการเกิดโรคปวดหลัง การป้องกัน การรักษา

ส่วนประกอบของหลังของเรา 

หลังของเรามิได้ประกอบด้วยกระดูกชิ้นเดียวแต่ประกอบไปด้วยกระดูกสันหลังทั้งหมด 24 ชิ้นที่เรียกว่า vertebrae วางซ้อนกันตั้งแต่กระดูกสะโพกถึงกะโหลกศีรษะ ระหว่างกระดูกแต่ละชิ้นจะเนื้อนุ่มเหมือนฟองน้ำขั้นกลางเรียกหมอนรองกระดูก ซึ่งจะรับแรงกระแทกของกระดูก และเพิ่มความคล่องตัวในการเคลื่อนไหว กระดูกสันหลังทำหน้าที่เป็นแกนกลางของร่างกาย กระดูกจะถูกยึดติดเป็นแนวโดยอาศัยกล้ามเนื้อและเอ็น การหดเกร็งกล้ามเนื้อหลังจะทำให้เกิดการเคลื่อนไหว

หน้าอีกอย่างหนึ่งของกระดูกสันหลังคือเป็นทางผ่านของประสาทไขสันหลัง (spinal cord) วิ่งเริ่มต้นจากสมองในกะโหลกศีรษะลงมาในช่องกระดุกสันหลัง และมีเส้นประสาท ( spinal nerve ) ออกบริเวณข้อต่อของกระดูกไปเลี้ยงยังอวัยวะต่างๆ

แพทย์จะแบ่งกระดูกหลังออกเป็นห้าส่วนคือ cervical ,thoracic ,lumbar,sacrum ,coccyx ส่วนที่เคลื่อนไหวได้มากที่สุดคือส่วนเอว(lumbar) และเป็นส่วนที่ทำให้เกิดอาการปวดหลังได้มากที่สุด อวัยวะที่ทำให้เกิดอาการปวดหลังได้แก่

• รากประสาทที่ออกจากไขสันหลังอาจจะถูกกระตุ้นทำให้มีอาการปวด
• ปลายประสาทที่เลี้ยงไขสันหลังอาจจะถูกกระตุ้นทำให้มีอาการปวด
• กล้ามเนื้อหลังอาจเกร็งอยู่ตลอดเวลาทำให้เกิดอาการปวด
• กระดูกสันหลัง เอ็น และข้อต่อกระดูกสันหลังอาจจะเกิดโรคทำให้ปวด
• โรคที่เกิดระหว่างกระดูกเช่นหมอนกระดูกทับเส้นประสาท

ดังนั้นการทบทวนโครงสร้างของกระดูกสันหลังจะทำให้เราเข้าใจสาเหตุ กลไกการเกิดอาการปวดรวมทั้งการให้การรักษา ส่วนประกอบสำคัญที่ประกอบเป็นกระดูกสันหลังได้แก่

Vertebral bodies - กระดูกสันหลัง Vertebral bodies

กระดูกสันหลังประกอบด้วยส่วนใหญ่ๆดังนี้

1. กระดูกต้นคอ cervical spine (neck) มีด้วยกัน 7 ชิ้น สองชิ้นแรกเชื่อมติดกัน หน้าที่ของกระดูกต้นคอสองชิ้นแรก คือการหมุนของคอ ส่วนกระดูก 5 ชิ้นที่เหลือจะเชื่อกันด้วยข้อต่อ 3 แห่งคือส่วนที่กับหมอนรองกระดูกหนึ่งแห่ง และเชื่อมติดกันด้วยข้อต่อ facet joints อีกสองแห่ง
2. กระดูกหน้าอก thoracic spine (upper back) มีด้วยกัน 12 ชิ้น กระดูกบริเวณนี้ มีการเคลื่อนไหวน้อย เนื่องจากมีกระดูกซี่โครง และกระดูกกลางหน้าอกเชื่อมดังนั้นบริเวณนี้จึงไม่ค่อยมีอาการปวด
3. กระดูกเอว lumbar spine (lower back) มีด้วยกัน 5 ชิ้นโดยวางอยู่บนหมอนหุ้มกระดูก กระดูกบริเวณนี้จะรองรับน้ำหนักตัวครึ่งหนึ่ง ส่วนน้ำหนักอีกครึ่งหนึ่งรองรับด้วยระบบกล้ามเนื้อ กระดูกบริเวณนี้มีการเชื่อมต่อกันด้วย 3 ข้อต่อเหมือนกันทำให้กระดูกบริเวณนี้สามารถเคลื่อนไหวไก้รอบตัวเช่น การก้ม การหงายไปข้างหลัง การหมุน การโยกออกด้านข้าง การโยกมาข้างหน้าจะใช้ข้อที่กระดูกเอว 50%ที่เหลือใช้ข้อกระดูกสะโพกโดยข้อที่เคลื่อนไหวมากที่สุดคือข้อกระดูกเอวข้อที่3-5 ซึ่งเป็นข้อที่กระดูกเสื่อมมากที่สุด
4. กระดูก sacrum  เป็นกระดูก 5 ชิ้นเชื่อมติดกันและต่อกับกระกระดูกสะโพกที่เรียกว่า sacroiliac jointมักจะไม่มีอาการปวดเนื่องจากไม่มีการเคลื่อนไหว
5. กระดูก coccyx หรือกระดูกก้นกบ หากไม่ได้รับการกระทบกระแทกมักจะไม่ปวด

Vertebral discs- หมอนรองกระดูก Vertebral discs

         หมอนรองกระดูกทำหน้าที่รองรับการกระแทก รูปร่างคล้ายโดนัทประกอบด้วย 2 ชั้น ชั้นนอกเหนียวทนทาน ชั้นในอ่อนนุ่ม ส่วนประกอบที่สำคัญคือน้ำพบได้ร้อยละ 80 ตั้งแต่แรกเกิด เมื่ออายุมากขึ้นก็เกิดอาการเสื่อม ปริมาณน้ำลดลงมีการแข็งตัวของหมอนกระดูกซึ่งเป็นไปตามวัย บางคนอาจจะมีอาการปวดหลังมาก

นอกจากหมอนจะเสื่อมตามอายุ ยังมีสาเหตุที่ทำให้เสื่อมก่อนวัยได้แก่การที่มีการบิดอย่างแรงของหมอนกระดูก เช่นคนที่ไปตีกอล์ฟทำให้มีอาการปวดหลัง

A=กระดูกสันหลัง B=หมอนรองกระดูก

เกิดแแรงบิดทำให้ช่องระหว่างกระดูกแคบลง

Spinal cord and nerve roots - ไขสันหลัง(Spinal cord)และเส้นประสาท (nerve roots)

        เส้นประสาทไขสันหลังทำหน้าที่เชื่อมระหว่างสมองกับอวัยวะอื่น มันออกจากสมองแล้ววิ่งในช่องกระดูกสันหลังผ่านกระดูกคอ กระดูกส่วนอกและสิ้นสุดที่กระดูกอกส่วนล่าง ดังนั้นหากได้รับอุบัติเหตุที่คอ และกระดูกส่วนอก อาจจะทำให้เส้นประสาทไขสันหลังได้รับอันตรายจนเกิดอาการอัมพาต เนื่องจากกระดูกส่วนเอว(lumba spine)ไม่มีเส้นประสาทไขสันหลังแต่มันเป็นที่รวมของรากประสาท(nerve roots)ดังนั้นหากมีหมอนกระดูกทับเส้นประสาทบริเวณนี้ อาจจะทำให้เกิดอาการอ่อนแรงของขาทั้งสองข้าง

รากประสาท จะออกผ่านทางรูระหว่างกระดูก ซึ่งเป็นจุดที่อ่อนแอที่สุดและเป็นจุดที่หมอนกระดูกมักจะกดทับ ตำแหน่งที่หมอนกระดูกมักจะกดทับได้แก่

1. กระดูดต้นคอ

• หมอนรองกระดูกกดทับระหว่างกระดูกต้นคอที่4-5จะกดทับรากประสาทคู่ที่ 5 จะมีอาการปวดไหล่ กล้ามเนื้อไหล่อ่อนแรงและอาจจะมีอาการชาบริเวณไหล่
• หมอนรองกระดูกกดทับระหว่างกระดูกต้นคอที่5-6จะกดทับรากประสาทคู่ที่ 6เป็นตำแหน่งที่พบบ่อย ผู้ป่วยจะมีอาการอ่อนแรงกล้ามเนื้อต้นแขนด้านหน้า (biceps)ทำให้ยกของไม่ขึ้น และกล้ามเนื้อ wrist extensors อ่อนแรงทำให้เราไม่สามารถเหยียดข้อมือ มีอาการปวดหรือชาตั้งแต่แขนลงไปถึงนิ้วหัวแม่มือ
• หมอนรองกระดูกกดทับระหว่างกระดูกต้นคอที่6-7จะกดทับรากประสาทคู่ที่7 อาการชาและปวดจะอยู่ด้านในของแขนวิ่งไปบริเวณนิ้วกลาง
• หมอนรองกระดูกกดทับระหว่างกระดูกต้นคอที่7-8จะกดทับรากประสาทคู่ที่8 เส้นประสาทนี้จะเลี้ยงกล้ามเนื้อนิ้วมือทำให้กำหรือเหยียดมือไม่สะดวก จะมีอาการชาหลังมือโดยเฉพาะบริเวณนิ้วก้อย

2. กระดูกสันหลังส่านหน้าอก บริเวณนี้มักจะไม่เกิดโรคหมอนกระดูกทับเส้นประสาท
3. กระดูกสันหลังส่วนเอวเป็นตำแหน่งที่พบบ่อยที่สุดโดยเฉพาะบริเวณกระดูกเอวข้อที่4-5 กดทับเส้นประสาทคู้5ของเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงบริเวณเอวผู้ป่วยจะกระดกไม่ขึ้น กระดกนิ้วหัวแม่เท้าไม่ขึ้นและมีอาการชาบริเวณดังรูป

Muscles - กล้ามเนื้อหลัง Muscle

        กล้ามเนื้อและเอ็นจะทำหน้าที่ประคับประคองกระดูกสันหลัง หากมีการอักเสบก็จะทำให้มีการหดเกร็งของกล้ามเนื้อทำให้เกิดอาการปวดหลัง การที่มีอาการปวดหลังมากกว่า 2 สัปดาห์อาจจะทำให้เกิดอาการปวดหลังเรื้อรังได้เนื่องจากเมื่อปวด ก็ทำให้ไม่ได้ใช้กล้ามเนื้อกลุ่มนั้น ทำให้กล้ามเนื้อกลุ่มนั้นไม่แข็งแรงผลทำให้ข้อไม่แข็งแรงทำให้ปวดหลังเรื้อรังในที่สุด นอกจากอาการปวดหลังจะเกิดจากตัวกล้ามเนื้อหลัง แล้วยังอาจจะเกิดจากการอักเสบของกล้ามเนื้อขาด้วย เนื่องจากร่างกายจะไปใช้ข้อที่กระดุกหลังมากกว่าข้อที่สะโพก

สำหรับตำแหน่งที่มักจะทำให้เกิดอาการปวดได้แก่

• บริเวณกระดูกคอ cervical
• บริเวณกระดูกหน้าอก thorax
• บริเวณกระดูกเอว lumbar

ส่วนกระดูก sacrum เป็นกระดูก 5 ชิ้นเชื่อมติดกันและต่อกับกระกระดูกสะโพกที่เรียกว่า sacroiliac joint